نوعی بیماری در سگ شناخته شده است که می‌تواند زندگی او را به خطر بیندازد، بدون این‌که علائم خیلی واضح و مشخصی بروز دهد. این بیماری لیشمانیا (Leishmaniasis) نام دارد و یک بیماری انگلی خطرناک در سگ‌ها است که از طریق نیش یک پشه کوچک به بدن حیوان منتقل می‌شود. متأسفانه در بسیاری از نقاط دنیا ازجمله خاورمیانه هم شایع است و به همین دلیل آگاهی از بیماری لیشمانیا در سگ می‌تواند جلوی پیشرفت بیماری را در همان مراحل اولیه بگیرد.
در این مقاله با بیماری لیشمانیا در سگ آشنا می‌شویم و علائم و راه‌های انتقال آن را بررسی می‌کنیم. همچنین به راه‌های تشخیص، درمان و پیشگیری اشاره می‌کنیم. با دانستن این موارد، هم از سگ‌تان در برابر بیماری محافظت می‌کنید و هم می‌توانید در همان مراحل اولیه آن را شناسایی کنید. برای اطلاع بیشتر درباره بیماری لیشمانیا در سگ می‌توانید از مشاوره دامپزشکی آنلاین زی پت استفاده کنید. علاوه بر این، اگر نمی‌توانید حیوان خانگی خود را به کلینیک‌های دامپزشکی ببرید، پیشنهاد می‌کنیم از خدمات ویزیت در منزل زی پت استفاده کنید.
بیماری لیشمانیا در سگ چیست؟
بیماری لیشمانیا در سگ (Canine Leishmaniasis) یک نوع بیماری انگلی است که توسط انگل تک‌یاخته‌ای به نام Leishmania ایجاد می‌شود. این انگل از طریق نیش پشه خاکی آلوده به بدن سگ منتقل می‌شود. لیشمانیا در بسیاری از مناطق دنیا ازجمله خاورمیانه، آمریکای جنوبی، آفریقا و برخی نقاط اروپا شایع است و می‌تواند سلامت سگ را به شدت تهدید کند.
لیشمانیا بیماری مهمی است، چون انسان‌ها هم می‌توانند به آن مبتلا شوند. این بیماری به دو شکل ظاهر می‌شود:
- پوستی (Cutaneous): روی پوست زخم و ضایعات ایجاد می‌کند.
- احشایی (Visceral): اعضای داخلی بدن مثل کبد و طحال را درگیر می‌کند.
پشه خاکی (عامل بیماری لیشمانیا در سگ)
لیشمانیا در کدام مناطق شایع تر است؟
این بیماری در مناطق مختلفی ازجمله مدیترانه، خاورمیانه، آمریکای مرکزی و جنوب مکزیک شایع است. همچنین مواردی از آن در ایالت‌های اوکلاهاما، اوهایو و تگزاس گزارش شده و در سگهای شکاری نژاد فاکس هاوند (Foxhound) در آمریکا نیز نسبتاً شایع است.
نوع عفونت به محل زندگی سگ بستگی دارد. در خاورمیانه، مدیترانه و آمریکای جنوبی، بیشتر از نوع پوستی است و در آمریکای مرکزی و بخش‌هایی از آمریکایی لاتین اندام‌های داخلی سگ را درگیر می‌کند.
علائم بالینی لیشمانیا در سگ
همان‌طور که اشاره کردیم، بیماری لیشمانیا در سگ می‌تواند به دو شکل احشایی و پوستی بروز کند. در بسیاری از سگ‌ها هر دو شکل بیماری به صورت هم‌زمان مشاهده می‌شود.
علائم لیشمانیای احشایی
این نوع بیماری شایع‌تر و خطرناک‌تر است و اندام‌های داخلی را درگیر می‌کند. مهم‌ترین علائم آن عبارتند از:
- تب
- بی‌اشتهایی و کاهش میل به غذا
- ضعف و کاهش قوای جسمی
- لاغری شدید
- اسهال و استفراغ
- افزایش مصرف آب و ادرار
- خون‌دماغ
حدود یک‌سوم سگهای مبتلا دچار تورم و بزرگی غدد لنفاوی و طحال می‌شوند و در نهایت به نارسایی کلیه منجر می‌شود. گاهی درد عضلانی، التهاب مفاصل و تورم بیضه‌ها نیز دیده می‌شود.
علائم لیشمانیای پوستی
این نوع از بیماری بیشتر روی پوست و مو اثر می‌گذارد. علائم شایع آن عبارتند از:
- ضخیم و سفت شدن پوست پوزه و کف پا که به آن هایپرکراتوز (Hyperkeratosis) می‌گویند.
- از بین رفتن رنگدانه‌های طبیعی پوست (کم‌رنگ یا سفید شدن)
- تشکیل گره یا توده سفت زیر پوست
- کدر و شکننده شدن موها همراه با ریزش مو در بخش‌هایی از بدن
- رشد بیش از حد و غیرطبیعی ناخن‌ها
تقریباً تمام سگ‌هایی که به لیشمانیا مبتلا می‌شوند، در نهایت شکل احشایی بیماری را نشان می‌دهند و حدود ۹۰ درصد از آن‌ها هم‌زمان علائم پوستی هم خواهند داشت. نوع پوستی این بیماری در گربه‌ها شایع‌تر از سگ‌ها است.
علائم بیماری لیشمانیا در سگ
مراحل بیماری لیشمانیا در سگ
دامپزشکان بر اساس آزمایش‌های تشخیصی و علائم بالینی، بیماری لیشمانیا را به ۴ مرحله زیر تقسیم می‌کنند:
- مرحله اول: تغییرات خفیف یا بدون تغییر در آزمایش خون
- مرحله دوم: وجود آنتی‌بادی در خون، افزایش پروتئین خون و کم‌خونی خفیف. علائم آن شامل تغییرات پوستی، کاهش وزن و خون‌دماغ است.
- مرحله سوم: علائم مرحله دوم به همراه نشانه‌های جدی‌تر مانند بیماری کلیه، التهاب چشم، بزرگ شدن غدد لنفاوی و طحال
- مرحله چهارم: علائم بالینی خیلی شدید ازجمله مشکلات تنفسی و نارسایی کلیه.
راه های انتقال بیماری لیشمانیا در سگ
لیشمانیا یک بیماری انگلی است که می‌تواند انسان‌ها و سگ‌ها را مبتلا کند. راه‌های انتقال این بیماری به شرح زیر است:
- انتقال از طریق نیس پشه خاکی آلوده
- انتقال مستقیم از سگ به سگ
- انتقال از مادر به جنین
- انتقال از طریق خون
- انتقال از سگ به انسان
انتقال از طریق نیس پشه خاکی آلوده
اصلی‌ترین راه انتقال بیماری از طریق نیش پشه خاکی آلوده است. این پشه‌ها با مکیدن خون از موجودات آلوده، مانند سگ یا انسان، انگل لیشمانیا را دریافت می‌کنند و در نیش بعدی آن را به موجود دیگری منتقل می‌کنند. این فرایند شب‌ها و صبح زود که پشه‌ها فعال‌تر هستند، رخ می‌دهد.
انتقال مستقیم از سگ به سگ
در برخی موارد، انتقال بیماری بین سگ‌ها از طریق زخم یا گاز گرفتن مستقیم نیز گزارش شده است. این نوع انتقال در سگهای آلوده به لیشمانیا اینفانتوم در آمریکا مشاهده شده است.
انتقال از مادر به جنین
انگل لیشمانیا می‌تواند از مادر باردار هم به جنین منتقل شود. این نوع انتقال در سگ‌ها مشاهده شده است، اما در انسان نادر است.
انتقال از طریق خون
اننقال بیماری از طریق خون آلوده، مانند استفاده از سرنگ مشترک یا دریافت خون آلوده امکان‌پذیر است. این نوع انتقال در انسان‌ها گزارش شده است.
انتقال از سگ به انسان
سگ‌ها نمی‌توانند به طور مستقیم ناقل بیماری لیشمانیا به انسان باشند، اما حضور سگهای آلوده می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد. پشه‌های خاکی که از سگهای آلوده خون می‌مکند، می‌توانند انگل را به انسان منتقل کنند.
تشخیص بیماری لیشمانیا در سگ
تشخیص بیماری لیشمانیا در سگ ها بر اساس علائم بالینی و آزمایش آنتی‌بادی اختصاصی انجام می‌شود. وجود انگل را می‌توان با مشاهده مستقیم آماستیگوت‌ها در اسمیرهای رنگ‌آمیزی‌شده یا در کشت نمونه‌های آسپیراسیون یا بیوپسی از طحال، کبد، مغز استخوان یا گره‌های لنفاوی تأیید کرد. آزمایش‌های سرولوژیک آنتی‌بادی شامل موارد زیر است:
- تست فلورسانس غیرمستقیم (IFA)
- تست آگلوتیناسیون مستقیم (Direct Agglutination)
- الایزا (EIA)
این آزمایش‌ها از نظر حساسیت و ویژگی با هم تفاوت دارند. آن‌ها وجود آنتی‌بادی را نشان می‌دهند، اما به‌تنهایی نمی‌توانند عفونت فعال را تأیید یا رد کنند. گاهی این تست‌‌ها ممکن است نتیجه مثبت کاذب بدهند، به‌ویژه در سگ‌هایی که از مناطق بومی وارد و علیه لیشمانیا واکسینه شده‌اند یا در سگ‌هایی که به انگل دیگری به نام «Trypanosoma Cruzi» (انگلی که در برخی مناطق قاره آمریکا وجود دارد)، آلوده شده‌اند.
آزمایش PCR نیز در برخی از آزمایشگاه‌های دامپزشکی انجام می‌شود و می‌تواند در تأیید عفونت سگ‌ها و همچنین در برنامه‌های کنترل بیماری کمک‌کننده باشد.
در همه سگهای آلوده باید عملکرد کلیه‌ها با دقت بررسی شود. دفع پروتئین به مقدار غیرطبیعی در ادرار که به آن پروتئینوری (Proteinuria) گفته می‌شود، و کم‌خونی می‌تواند علامت هشداردهنده و جدی برای بیماری لیشمانیا در سگ های در معرض خطر باشد.
پیشنهاد می‌شود برای تشخیص بهتر، از دامپزشکان کمک بگیرید و برای این کار نیز می‌توانید از مشاوره دامپزشکی آنلاین زی پت استفاده کنید. علاوه بر این، اگر نمی‌توانید حیوان خانگی خود را به کلینیک‌های دامپزشکی ببرید، این امکان وجود دارد که از خدمات ویزیت در منزل زی پت استفاده کنید.
درمان بیماری لیشمانیا در سگ
هدف اصلی درمان بیماری لیشمانیا در سگ کاهش و کنترل علائم بیماری است. برخی داروها می‌توانند لیشمانیا را درمان کنند. دوره درمان معمولاً بین ۶ تا ۱۲ ماه طول می‌کشد. روند درمان می‌تواند علائم بیماری را کنترل کند، اما نمی‌تواند انگل‌ها را به طور کامل از بین ببرد. بنابراین ممکن است سگ شما در آینده دوباره علائم بیماری را نشان دهد و در آن صورت نیاز به دوره درمان مجدد خواهد داشت.
در برخی موارد، بیماری ممکن است بسیار پیشرفته باشد و درمان اثر کافی نداشته باشد. اگر سگ شما بیماری را از نوع شدید گرفته است، بهتر است با دامپزشک مشورت کنید. گاهی بهترین گزینه یوتانازی است تا حیوان بیشتر از این رنج نکشد.
اگر شک دارید سگ‌تان در معرض بیماری قرار گرفته یا نه، هر چه سریع‌تر با دامپزشک تماس بگیرید. درمان به‌موقع مؤثرترین راه برای جلوگیری از پیشرفت علائم است. همچنین می‌توانید اقداماتی انجام دهید تا سگ توسط حشرات ناقل نیش زده نشود و بیماری به دیگران انتقال پیدا نکند. چند روش وجود دارد که معمولاً ترکیبی از آن‌ها برای درمان توصیه می‌شود. این روش‌‌ها به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- داروهای اصلی
- درمانهای حمایتی
- عمل جراحی
۱. داروهای اصلی
داروهای اصلی شامل موارد زیر است:
- سدیم استیبوگلوكونات (Sodium Stibogluconate) که در گذشته استفاده می‌شده، اما در حال حاضر دسترسی به آن محدود است.
- مگلومین آنتیمونات (Meglumine antimonite)
- آلوپورینول (Allopurinol) که معمولاً با یا بدون دومپریدون مصرف می‌شود.
- ماربو فلوکساسین (Marbofloxacin)
۲. درمانهای حمایتی
درمانهای حمایتی بیماری لیشمانیا در سگ شامل موارد زیر است:
- تزریق مایعات وریدی برای حفظ آب و الکترولیت‌ها
- رژیم غذایی درمانی مخصوص سگهای بیمار
- آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت عفونت زخم‌های پوستی
۳. عمل جراحی
اگر بیماری فقط به شکل زخم یا ضایعه پوستی باشد، با یک عمل جراحی ساده آن را برداشت. اما در کل درمان قطعی برای لیشمانیا وجود ندارد و سگ‌ها ممکن است دوباره به این بیماری مبتلا شوند. یعنی احتمال عود بیماری وجود دارد.
ایمونوتراپی عفونت لیشمانیا در سگ
بدن سگ‌ها در برابر بیماری لیشمانیا به شدت به قدرت سیستم ایمنی آن‌ها بستگی دارد. هر چقدر سیستم ایمنی قوی‌تر باشد، احتمال مقابله با بیماری هم بیشتر است. به همین دلیل، بعضی از روشهای درمانی به‌جای این‌که به طور مستقیم انگل را از بین ببرند، تلاش می‌کنند سیستم ایمنی سگ را تقویت کنند.
بنابراین، ایمونوتراپی (Immunotherapy) عفونت لیشمانیا در سگ تا حد زیاد به واکنش ایمنی بدن حیوان بستگی دارد. درمان‌هایی که بتوانند عملکرد سیستم ایمنی را تقویت کنند، راهی جایگزین برای مقابله با این بیماری هستند.
۱. دومپریدون
در حال حاضر، تنها داروی ایمونوتراپی در دسترس برای درمان بیماری لیشمانیا در سگ، دومپریدون (Domperidone) است. دوز مصرفی آن نیز طبق دستور دامپزشک تعیین می‌شود که معمولاً ۰٬۵ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است که به صورت خوراکی و روزی یک بار به مدت ۴ هفته تجویز می‌شود.
مکانیسم اثر دومپریدون به این شکل است که یک آنتاگونیست گیرنده دوپامین D2 است که باعث تقویت واکنش ایمنی بدن می‌شود. بیشترین کاربرد آن هم در سگهای غیرآلوده برای پیشگیری از ابتلا و در سگهای آلوده ولی بدون علائم برای جلوگیری از بروز بیماری است.
۲. مکمل‌های غذایی
علاوه بر دومپریدون، نوکلئوتیدهای غذایی و مکملی به نا AHCC نیز برای درمان سگهای مبتلا به لیشمانیا تجویز می‌شود. این داروها، درمان اصلی برای این بیماری نیستند، اما می‌توان به عنوان مکمل غذایی برای سگ مصرف کرد. عملکرد آن‌ها بیشتر در تقویت سیستم ایمنی است و در سگهای آلوده اما بدون علائم می‌تواند جلوی پیشرفت بیماری را بگیرد. در سگهای بیمار هم به عنوان مکمل درمان استاندارد توصیه می‌شود.
انتخاب رژیم غذایی مناسب برای سگهای مبتلا به لیشمانیوز
تغذیه مناسب برای سگ‌هایی که به این بیماری دچار شده‌اند، نیازمند یک رویکرد علمی و متعادل است. بهترین گزینه این است که از غذای کاملی استفاده کنید که «کم‌پورین» باشد. «Purine» نوعی ترکیب شیمیایی است که به طور طبیعی در بسیاری از مواد غذایی به‌ویژه گوشت، دل و جگر، حبوبات و برخی ماهی‌ها وجود دارد و وقتی در بدن تجزیه می‌شود، به اسید اوریک تبدیل می‌شود و تجمع بیش از حد اسید اوریک باعث ناراحتی کلیه و سایر اندام‌های سگ خواهد شد.
پس بهتر است رژیم غذایی سگ حاوی پروتئین‌های سبک و سالم باشد و غلات نداشته باشد. برای مثال، در فرمولاسیون برخی از غذاهای خشک که با پروتئین خاصی تولید می‌شود، سیب، بلوبری، بذر کتان، سیب‌زمینی شیرین و پری‌بیوتیک استفاده شده است. این فرمولاسیون هم خوش‌طعم است و هم سرشار از ویتامین، آنتی‌اکسیدان و ترکیباتی است که به بهبود سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند.
یک ترکیب ساده کم‌پورین برای سگ‌ها شامل سینه مرغ پخته، برنج سفید پخته، سیب‌زمینی شیرین، پوره هویج یا کدو و مقدار کمی روغن زیتون یا روغن کنجد است که در خانه هم می‌توانید به راحتی آن را درست کنید. نسبت مرغ و برنج باید بیشتر از سایر ترکیبات باشد. این ترکیب قابل‌هضم و کم‌پورین است و می‌تواند به عنوان غذای خانگی برای سگهای بیمار استفاده شود. البته قبل از هر گونه تغییر در رژیم غذایی سگ خود، با دامپزشک مشورت کنید.
مراقبت‌های بعد از درمان
لیشمانیا در سگ هیچ‌وقت به طور کامل از بین نمی‌رود. حتی اگر سگ هیچ علائمی از خودش بروز ندهد. بنابراین، توصیه می‌کنیم سالی دو بار برای معاینه به دامپزشک مراجعه کنید.
در این معاینات، علاوه بر بررسی فیزیکی، آزمایش خون و ادرار هم انجام می‌شود تا وضعیت کلی سگ تحت نظر باشد. در نظر داشته باشید که تست مجدد برای لیشمانیا ضرورتی ندارد، زیرا این بیماری همیشه در آزمایش خون سرم مثبت باقی می‌ماند. با این حال، بررسی سایر فاکتورهای خونی می‌تواند به تشخیص مشکلات احتمالی و کنترل بهتر بیماری کمک کند.
کنترل و پیشگیری
لیشمانیا می‌تواند انسان‌ها را نیز مبتلا کند، اما سگ‌ها نمی‌توانند بیماری را مستقیم به انسان منتقل کنند. به همین خاطر، دست زدن به سگ بیمار برای انسان خطر جدی ندارد. خطر زمانی ایجاد می‌شود که یک حشره، مانند پشه خاکی، از سگ آلوده تغذیه کند و سپس انگل را به موجود بعدی منتقل کند، که ممکن است انسان هم باشد.
در مناطقی که بیماری بومی است و راه اصلی انتقال آن از طریق حشره ناقل صورت می‌گیرد، کنترل ناقل نقش مهمی در کاهش شیوع بیماری و سرایت آن دارد. استفاده از حشره‌کش‌های دافع که اثر طولانی‌مدت دارند، مانند پرمترین یا دلتامترین، می‌تواند از تماس سگ‌ها با پشه‌های ناقل جلوگیری کند و خطر ابتلا را کاهش دهد.
روش دیگر استفاده از اسپری یا لوسیون‌های موضعی است که می‌توانید آن‌ها را روی پوست خود یا سگ‌تان بزنید تا پشه‌ها نیش نزنند. سعی کنید تا حد امکان به مناطقی که پشه خاکی دارد نروید.
واکسیناسیون سگ‌ها نیز روشی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری و پیشرفته شدن آن است. در حال حاضر اتحادیه اروپا واکسن‌هایی برای پیشگیری از لیشمانیا در سگ را تأیید کرده‌اند، اما واکسن‌های دیگری نیز در حال ساخته شدن هستند.
در کشورها یا مناطقی که این بیماری بومی نیست، گاهی یوتانازی سگهای آلوده پیشنهاد می‌شود تا از گسترش و تبدیل شدن بیماری به یک مشکل بومی خطرناک جلوگیری شود.
در برخی از پرورشگاه‌های سگهای شکاری، رویکردی به نام آزمایش و حذف به کار می‌رود، یعنی سگ‌ها به طور منظم آزمایش می‌شوند و سگهای آلوده از بین می‌روند تا احتمال ابتلا به بیماری در این نژ‌ادها به حداقل برسد.
اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری در رابطه با کنترل و پیشگیری این بیماری به‌دست آورید، می‌توانید از مشاوره دامپزشکی آنلاین زی پت استفاده کنید. علاوه بر این، اگر نمی‌توانید حیوان خانگی خود را به کلینیک‌های دامپزشکی ببرید، پیشنهاد می‌کنیم از خدمات ویزیت در منزل زی پت استفاده کنید.
در کل، به صاحبان سگ توصیه می‌کنیم که نکات زیر را رعایت کنند تا بتوانند سلامت سگ خود را حفظ کنند:
- همیشه از حشره‌کش‌ها استفاده کنید.
- در مناطق پرخطر، اجازه ندهید سگ شب‌ها بیرون بماند.
- همیشه قبل از تاریک شدن هوا سگ خود را به خانه ببرید، یعنی زمانی که فعالیت پشه‌ها کمتر است.
- اجازه ندهید سگ در فضای باز و به‌ویژه در فصل‌های گرم روی زمین دراز بکشد.
- زباله و مواد آلی را روزانه از خانه خارج کنید، چون منبع تغذیه و رشد لارو حشرات است.
- برای در و پنجره‌ها توری نصب کنید تا از ورود پشه به خانه جلوگیری شود.
- واکسیناسیون علیه بیماری لیشمانیا یک اقدام مهم است و بسیار توصیه می‌شود.
جمع‌بندی
لیشمانیا بیماری انگلی خطرناکی است که سگ‌ها را تهدید می‌کند و می‌تواند بدون علائم خاصی سلامت حیوان را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری از طریق نیش پشه خاکی آلوده منتقل می‌شود و علائم آن به دو شکل پوستی و احشایی بروز می‌کند.
آگاهی از علائم بالینی و مراحل بیماری، به تشخیص به‌موقع آن کمک می‌کند. همچنین روشهای تشخیص مانند آزمایش خون یا بررسی نمونه‌های بافتی احتمال وجود عفونت را نیز نشان می‌دهند.
درمان بیماری بیشتر بر پایه کنترل علائم و تقویت سیستم ایمنی است. اما در کل درمان قطعی وجود ندارد. مصرف دارو و برخی مکمل‌های غذایی روند بهبود را سریع‌تر می‌کند. در کنار آن، پیشگیری نقش بسیار مهمی در کنترل و مهار بیماری دارد. اما در مواردی که سگ اوضاع نامساعدی دارد، یوتانازی ممکن است تنها راه و بهترین راه برای جلوگیری از سرایت بیماری به سگهای دیگر باشد.
در نهایت، آگاهی صاحبان سگ، انجام معاینات دقیق و منظم دامپزشکی و روشهای پیشگیری می‌تواند جان سگ‌ها را حفظ کند و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.